Topinambur jest również określany mianem słonecznika bulwiastego. W ogrodach sadzi się go zarówno jako roślinę dekoracyjną oraz jadalną. Jaskrawożółte kwiaty wyglądają wyjątkowo atrakcyjnie na rabatach, a część podziemną topinamburu tworzą smaczne bulwy. Jedna roślina jest w stanie wytworzyć ich nawet 70! Topinambur ma wiele cennych właściwości odżywczych i leczniczych. Zaleca się go diabetykom i osobom mającym podwyższony cukier we krwi, ponieważ dzięki inulinie zawartej w korzeniach jest jego naturalnym regulatorem.
Słonecznik bulwiasty, mimo że pochodzi z Ameryki Południowej, w polskich warunkach rośnie idealnie. To roślina mało wymagająca, jeśli chodzi o uprawę, a w dodatku jest w stanie przetrwać spadki temperatury nawet do -16º.
W tej części poradnika Krosagro o uprawach pod osłonami wyjaśnimy, w jaki sposób uprawiać topinambur w tunelu foliowym.
Spis treści
Czym jest topinambur?
Roślina od dawien dawna była uprawiana przez Indian w Ameryce Północnej. Z czasem przywędrowała do Europy. W Polsce pojawiła się w 1730 roku, stając się częścią kuchni śląskiej. Francuzi słonecznik bulwiasty nazywają ziemną gruszką, natomiast Anglicy jerozolimskim karczochem. Topinambur składa się z wysokiej łodygi sięgającej do 3,5 m oraz rozłożystych zielonych liści. Dolne liście mają sercowaty kształt, jednak te położone bliżej wierzchołka rośliny, uzyskują bardziej jajowaty kształt. Jaskrawożółte kwiaty mocno przypominają znany każdemu słonecznik, jednak są o wiele mniejsze.
Jakie wymagania ma topinambur?
- Gleba
Choć roślina jest banalnie prosta w uprawie, aby optymalnie dojrzewała, potrzebuje nasłonecznionego stanowiska i ciepłej gleby. Gleba w pierwszych miesiącach wiosny jest zbyt zimna na jakiekolwiek nasadzenia. Pojawiające się przymrozki oraz wyziębienia na przestrzeni dnia i nocy negatywnie wpływają na rośliny. Aby zredukować działanie szkodliwych czynników, nad uprawami ustawia się tunel foliowy. Wewnątrz, dzięki osłonie z folii, utrzymuje się sprzyjający mikroklimat. Ziemia i powietrze są dłużej nagrzane, a to pobudza rośliny do wypuszczenia wschodów i rozwijania siewek. Dysponując namiotem foliowym, ogrodnik znacznie wydłuża czas uprawy.
Im bardziej żyzne podłoże, tym bardziej dorodny plon. Choć na gliniastej glebie topinambur daje mniej bulw, to o wiele lepiej radzi sobie na mniej żyznym podłożu niż np. ziemniaki. Roślina preferuje ziemię średnio zwięzłe oraz wilgotne. Szeroka tolerancja glebowa jest wynikiem rozbudowanego systemu korzeniowego.
- Stanowisko
Słonecznik bulwiasty w tym samym miejscu można uprawiać maksymalnie 3 lata, po czym należy wzbogacić glebę o brakujące składniki. Jest to roślina bardzo inwazyjna, dlatego trzeba pamiętać, aby w chwili przerwania uprawy usunąć wszelkie podziemne części. Topinambur jest w stanie rozwinąć się od najmniejszego korzenia, dlatego warto pilnować, aby zbytnio się nie rozrósł.
Uprawa topinambura w tunelu foliowym
Uprawa z nasion trwa zbyt długo, a w pierwszym sezonie uprawowym możemy nie doczekać się zbiorów. Trudności z rozwinięciem rośliny od samych nasion pozwoli przezwyciężyć profesjonalny tunel foliowy wyposażony w ogrzewanie, klimatyzację i systemy nawadniania. Jednak dla posiadaczy hobbystycznych tuneli ogrodowych jest przeznaczona inna metoda.
Topinambur sadzi się z bulw. Aby mieć pewność, że otrzymamy spory plon, na jeden metr kwadratowy potrzeba około 15 sadzeniaków (bulw). W listopadzie albo grudniu bulwy umieszcza się na głębokości 15 cm, jeśli jednak mamy zamiar sadzić słonecznik bulwiasty na wiosnę, wystarczy 10 cm. O wiele bardziej korzystna jest jesienna opcja, ponieważ dzięki temu mamy dodatkowe 60 dni wegetacji. Nie trzeba się obawiać o roślinę, nie dość, że jest mrozoodporna, to uprawiana w namiocie ogrodniczym będzie w pełni zabezpieczona przed chłodem i przymrozkami.
Co ciekawe nawet przy temperaturze 4ºC roślina jest w stanie wykiełkować i się ukorzenić. Jednorazowe sadzenia może wystarczyć nawet na 20 lat, dzięki zdolności samoodnawiania.
- Sadzenie
Sadząc topinambur w rzędach, trzeba zachować odstęp od 0,7 do 1m, natomiast między roślinami 60 cm. Jeśli jednak jesteśmy wielbicielami karczochów jerozolimskich i mamy spory tunel foliowy, dobrze będzie zachować odstęp 1,5 m między rzędami.
Pielęgnacja topinamburu pod osłonami
Na samym początku dojrzewania topinamburu, kiedy roślina dopiero wschodzi, trzeba systematycznie usuwać wszelkie chwasty, który mogłyby zagłuszyć plon głowny. Namiot ogrodniczy znacznie ogranicza ich rozprzestrzenianie, gdyż wszelkie nasiona, które niesione są przez wiatr, dzięki folii nie mają jak przeniknąć do naszych upraw.
Jako że roślina pnie się na sporą wysokość, trzeba przypilnować, aby zachować odpowiednią odległość od osłony namiotu ogrodowego.W tym celu możemy przyciąć główną łodygę do 1,5 m wysokości. Chcąc uzyskać obfitszy plon, można usuwać kwiaty, co sprawia, że roślina skupia się na rozwijaniu podziemnej części.
Zbiory słonecznika bulwiastego
Bulwy można zbierać jesienią aż do pierwszych mrozów. O wiele lepiej zbierać je już po przymrozkach, gdyż roślina nabiera wtedy bardziej intensywnego smaku. Niestety pomimo wysokiej odproności w okresie uprawy, słabo nadaje się do przechowywania już po zebraniu, dlatego o wiele lepiej wykopywać ją bezpośrednio z gruntu. Dzięki temu będzie można jeść świeży plon nawet w trakcie zimy. O ile zadba się o odpowiednie zabezpieczenie foliaka przed zimnem, ziemia będzie na tyle miękka, że bez żadnego problemu będzie można wydobyć bulwę z podłoża.
Jeśli jednak chcemy zagospodarować stanowisko w foliowej szklarni na inną roślinę, bulwy dobrze przechowywać przysypane piaskiem i torfem. Staramy się, aby kopiec nie był wystawiony na działanie suchego powietrza, które sprawia, że topinambur przesycha.
Wykorzystanie i przygotowanie topinamburu
Topinambur uprawia się jako paszę dla zwierząt, przygotowuje się z niej podłoże dla grzybów, a dzięki wysokim właściwościom energetycznym jest dobrym składnikiem biomasy.
Topinambur był i jest stosowany do rekultywacji ziem zdegradowanych, w których doszło do katastrofy ekologicznej. Korzenie pobierają wszelkie składniki z ziemi, magazynując w bulwach, po czym zmagazynowane metale ciężkie, związki organiczne, materiał ropopochodny, a nawet pierwiastki promieniotwórcze mogą być usunięte wraz z powstałą biomasą rośliny.
Słonecznik bulwiasty jest bardzo ceniony w kuchni, z samych bulw można przygotować sporo pożywnych potraw, które mają wiele właściwości prozdrowotnych. W domowej kuchni będzie o wiele smaczniejszą i zdrowszą alternatywą dla ziemniaka. Bulwy można jeść na surowo, smażyć, piec, gotować, przygotowywać na parze, robić z nich sałatki oraz stosować jako zamiennik cytryny w herbacie.
Ekologiczny, smaczny, pożywny i zdrowy, szybko wydający plony, odporny na mróz, a także bardzo uniwersalny. To właśnie topinambur, dla którego warto znaleźć kawałek przestrzeni w ogrodowym tunelu.
